Letër e hapur zotit Edi Rama,
Kryetar i Këshillit të Ministrave të Shqipërisë
PËR GJUHËN SHQIPE!
(Rreth gabimeve gjuhësore në mediat dhe botimet tona)
Nga:
Rita Petro, drejtoreshë e Shtëpisë Botuese të Librit
Natasha Pipivani, redaktore
Skifter Këlliçi, ish-redaktor në SHBLSH, shkrimtar
—
I nderuar zoti Kryeministër,
Prej vitesh, ashtu si kolegë të tjerë që në artikuj të ndryshëm kanë trajtuar problemet që lidhen me domosdoshmërinë për të shkruar sa më mirë dhe sa më saktë gjuhën tonë amtare, edhe ne, në këtë punim, po vëmë në dukje gabime gjuhësore të cilat, fatkeqësisht, po shtohen në shqipen e shkruar dhe në atë radio-televizive.
Vendosja e pluralizmit demokratik në Shqipëri pas gati 30 vjetëve të diktaturës komuniste nuk do të thotë që edhe në gjuhën shqipe të vendoset një “pluralizëm gjuhësor”, ashtu siç, për fat të keq, e perceptojnë shumë nga mediat e të gjitha ngjyrave, televizionet, si edhe shtëpitë botuese në Shqipëri. Ky “pluralizëm gjuhësor”, që ka nisur pas vitit 1991, ka sjellë si pasojë që gjuha shqipe, e shkruar dhe e folur në këto institucione, të ketë gabime të cilat mund të viheshin re vetëm gjatë periudhës ’20-’40 të shekullit të kaluar, kur ende nuk ishin vendosur normat e drejtshkrimit.
Ja disa nga gabimet kryesore që kemi vërejtur dhe vërejmë ende në mediat dhe botimet tona:
1. Mos përdorimi i kohës së kryer të thjeshtë të mënyrës dëftore:
Shembull: “Dje presidenti ka deklaruar…” në vend të “Dje presidenti deklaroi…”.
Kohë e kryer e thjeshtë tregon një veprim të përfunduar plotësisht para çastit të ligjërimit.
Shembull nga Kadare:
“Është krejt ashtu, – i thashë…”
“Bëjnë sikur na kanë harruar, po mendjen e kanë te ne, – përsëriti ai ngadalë…”
2. Zhdukja e pjesëzës “të” në kohën e ardhme të mënyrës dëftore:
Gabim: “Do shkojmë…” në vend të “Do të shkojmë…” ose “Do e bëjmë…” në vend të “Do ta bëjmë…”.
3. Mënjanimi i trajtës së shquar të emrit:
Gabim: “Tramp bisedoi me Putin” në vend të “Trampi bisedoi me Putinin”.
4. Përdorimi i gabuar i ndajfoljes “pavarësisht” si parafjalë:
Gabim: “Pavarësisht rezultateve të arritura…” në vend të “Pavarësisht nga rezultatet e arritura…”.
5. Përdorimi i gabuar i foljes “join” gjatë përkthimit nga anglishtja:
Gabim: “X politikan iu bashkua opinioneve…” në vend të “X politikan u bashkua me opinionet…”.
6. Përdorimi i shprehjeve të huazuara:
Shembull: “Bëj kujdes” (nga frëngjishtja “faire attention”) në vend të “Kam kujdes”.
7. Emra të formuar gabim:
Gabim: “Ankimim” në vend të “Ankim”, sepse nuk mund të përdoren dy prapashtesa -im njëra pas tjetrës.
8. Huazimi i fjalëve dhe krijimi i termave pa bazë gjuhësore:
Gabim: “Aktrim” në vend të “Aktorim”, duke u ndikuar nga anglishtja.
9. Shkrimi i emrave të huaj sipas origjinalit:
Gabim: “The New York Times” në vend të “Nju Jork Tajms”.
10. Vërshimi i panevojshëm i fjalëve të huaja:
Për shembull: përdorimi i “surprizë” në vend të “befasi” ose “e papritur”.
11. Gabime në titujt e mediave:
Gazeta me emra në trajtën e pashquar: “Telegraf”, “Standard”, “Start” në vend të “Telegrafi”, “Standardi”, “Starti”.
12. Emërtimet e institucioneve dhe kompanive në mënyrë të gabuar:
Shembull: “Tirana Bank” në vend të “Banka Tirana” ose “Shijak Televizion” në vend të “Televizioni Shijak”.
—
I nderuar zoti Kryeministër,
Besojmë se në të ardhmen e afërt, në shtypin tonë të shkruar dhe të folur, do të kemi një përmirësim të dukshëm të nivelit gjuhësor. Për këtë qëllim, është e domosdoshme që çdo organ shtypi dhe çdo shtëpi botuese të ketë në organikën e vet një redaktor gjuhësor, emri i të cilit të figurojë në çdo botim.
Ta shkruajmë sa më mirë gjuhën tonë amtare është një detyrë atdhetare e çdo shqiptari. Kjo është, mbi të gjitha, përgjegjësi e gazetarëve, publicistëve dhe shkrimtarëve, nga krijimtaria e të cilëve mëson çdo qytetar shqiptar kudo që ndodhet. Kjo mund të arrihet edhe me ndërhyrjen tuaj në institucionet që varen nga Akademia e Shkencave, së pari nga Instituti i Letërsisë dhe Gjuhësisë dhe katedrat e gjuhës shqipe në universitetet tona.
Me respekt,
Rita Petro
Natasha Pipivani
Skifter Këlliçi
