Nga Aranit Muraçi
Finlanda, një vend me sipërfaqe 338,455 km2 dhe me një popullsi prej vetëm 5.5 milionë banorësh ka një GDP rreth 234 miliardë euro, por edhe një nga sistemet arsimore më të respektuara dhe më të suksesshme në botë. Historia e suksesit finlandez në arsim i përket viteve të fundit. Deri në vitet 1960 niveli arsimor finlandez ishte i ulët, me një në 10 finlandez të rritur që përfundonin më shumë se nëntë vjet të arsimit bazë. Pozicioni ndërkombëtar i Finlandës ishte atëherë i krahasueshëm me Malajzinë dhe Perunë, dhe mbetej pas fqinjëve të tjerë skandinavë. Por renditjet e fundit e nxjerrin atë në krye ose në vendet e para të botës, në shumë fusha si në shkencë, letërsi dhe matematikë çdo vit që nga viti 2001 (përveç rënies së lehtë në 2015) (OECD, 2018).
A ka një formulë magjike për suksesin e vazhdueshëm të finlandezëve në skenën botërore? Është e qartë se ka shumë faktorë që kanë kontribuar në këtë sukses. Ekziston kultura finlandeze dhe fakti që mësuesia është një profesion i besueshëm dhe me status të lartë, ku maturantët shkojnë në universitet me njohuri të forta pedagogjike. Sistemi i tyre arsimor ofron një bazë të shkëlqyer dijesh që në vitet e para, ku prioritet ka zhvillimi social dhe emocional, ndërsa arsimimi ka në fokus të mësuarit gjatë gjithë jetës. Të gjithë këta faktorë janë të rëndësishëm dhe evidentohen nga shkrimtarë si Pasi Sahlberg (2010). Megjithatë, do të veçohet një faktor: barazia.
Finlanda ka pabarazinë më të ulët të pagave nga çdo vend i BE-së. Arsimi është një e drejtë themelore për të gjithë qytetarët e saj dhe ky parim është i ngulitur të mësuesit, prindërit dhe nxënësit, në të gjitha fazat e sistemit arsimor. Është një sistem vërtet gjithëpërfshirës: të gjithë kanë të njëjtat mundësi për arsimim, pavarësisht nga mosha, përkatësia etnike, aftësia, statusi në shoqëri, apo situata financiare. Gjithkush ka të drejtën e arsimimit dhe motivohet të arsimohet, nuk pengohet, deri sa mbaron universitetin.
Ekziston edhe një garanci publike për mundësi të barabarta në përputhje me aftësitë dhe nevojat e veçanta, dhe mundësi për zhvillim personal. Askush nuk pengohet dhe as i mohohet e drejta, sidomos nga burokracitë që mbizotërojnë në vendet e tjera. Janë këto dhjetë arsye pse sistemi arsimor i Finlandës konsiderohet më i miri në botë:
Asnjë testim i standardizuar
Testimi i standardizuar është mënyra e përgjithshme e testimit për të kuptuarit e lëndës. Finlanda nuk ka teste të standardizuara. Përjashtimi i tyre i vetëm është ajo që quhet Provimi Kombëtar i Maturimit, i cili është një test vullnetar për nxënësit në fund të shkollës së mesme (ekuivalente me 12 vitet e para të shkollës së mesme në Shqipëri). Gjurmimi i progresit të përgjithshëm bëhet nga Ministria e Arsimit, e cila merr mostra nga grupe të caktuara nëpër fusha të ndryshme shkollash.
Përgjegjësia për mësuesit (nuk kërkohet)
Shumë faj i shkon mësuesve dhe me të drejtë ndonjëherë. Por në Finlandë, standardi është vendosur aq i lartë për mësuesit, saqë shpesh nuk ka arsye për të pasur një sistem rigoroz të “notësimit” për mësuesit. Sahlberg, drejtor i Ministrisë Finlandeze të Arsimit dhe shkrimtar thotë se “Nuk ka asnjë fjalë për llogaridhënie… Përgjegjësia është diçka që harrohet kur nuk ekziston.”
Të gjithë mësuesit duhet të kenë një diplomë master përpara se të hyjnë në profesion. Programet e mësimdhënies janë shkollat profesionale më rigoroze dhe më selektive në të gjithë vendin. Nëse një mësues nuk po funksionon mirë, është përgjegjësia e drejtorit të marrë një vendim për të. Koncepti i dinamikës nxënës-mësues nuk mund të distilohet me disa kontrolle burokratike dhe masa të standardizuara testimi. Duhet të trajtohet në baza individuale.
Bashkëpunim, jo konkurrencë
Ndërsa shumica e amerikanëve dhe vendeve të tjera e shohin sistemin arsimor si një konkurrencë të madhe darviniane, finlandezët e shohin atë ndryshe. Sahlberg citon një rresht nga një shkrimtar i quajtur Samuli Paronen i cili thotë se: “Fituesit e vërtetë nuk konkurrojnë.”
Për ironi, ky qëndrim i ka vënë ata në krye të listës ndërkombëtare. Sistemi arsimor i Finlandës nuk shqetësohet për sistemet artificiale ose arbitrare të bazuara në merita. Nuk ka lista të shkollave apo mësuesve me performancë më të mirë. Nuk është një mjedis konkurrence – përkundrazi, bashkëpunimi është normë, thonë finlandezët.
Bëjini gjërat bazë prioritet
Shumë sisteme shkollore janë aq të shqetësuara me rritjen e rezultateve të testeve dhe të të kuptuarit në matematikë dhe shkencë, saqë ata priren të harrojnë atë që përbën një mjedis të lumtur, harmonik dhe të shëndetshëm studentor dhe mësimor. Shumë vite më parë, sistemi shkollor finlandez kishte nevojë për disa reforma serioze. Programi që Finlanda përpiloi u fokusua në kthimin te bazat e shkollimit. Nuk bëhej fjalë për dominimin me nota të shkëlqyera. Në vend të kësaj, ata kërkuan ta bënin mjedisin e shkollës një vend sa më të barabartë. Që nga vitet 1980, edukatorët finlandezë janë fokusuar në bërjen e këtyre bazave një prioritet:
Arsimi duhet të jetë një instrument për të balancuar pabarazinë sociale.
Të gjithë nxënësit marrin ushqim falas në shkollë.
Lehtësi aksesi në kujdesin shëndetësor.
Këshillim psikologjik
Udhëzime të individualizuara
Duke e përshtatur individin në një mjedis kolektiv barazie kjo është rruga që ka zgjedhur Finlanda.
Fillimi i shkollës, në moshë më të madhe
Finlandezët përsëri ndryshojnë në detaje shumë të vogla. Nxënësit fillojnë shkollën kur janë shtatë vjeç. Atyre u është dhënë sundimi i lirë në vitet e fëmijërisë, që të zhvillohen për të mos u lidhur me zinxhirë me arsimin e detyrueshëm. Është thjesht një mënyrë për ta lënë një fëmijë të jetë fëmijë.
Fëmijët finlandezë duhet të ndjekin vetëm 9 vjet shkollë të detyrueshme. Çdo gjë për ata që kanë kaluar klasën e nëntë ose moshën 16 vjeç është fakultative. Vetëm nga pikëpamja psikologjike, ky është një ideal çlirues. Edhe pse mund të jetë anekdotike, shumë nxënës ndihen në shkollë sikur janë ngujuar në një burg. Finlanda e zbuti këtë “ideal të detyruar” dhe në vend të kësaj vendos të përgatisë fëmijët e saj për botën dhe t’i përshtatë me jetën reale. Fëmijët mund të mësohen në praktikë, edhe nga eksperienca e njëri-tjetrit.
Sigurimi i opsioneve profesionale pas një diplome
Shumë nxënës nuk kanë nevojë të shkojnë në kolegj dhe të marrin një diplomë të pavlerë ose të ngecin në përpjekje për të gjetur qëllimin e jetës, duke u zhytur në borxhe masive si nga koha e hardhuar ashtu edhe nga paratë e shpenzuara.
Finlanda e zgjidh këtë dilemë duke ofruar opsione që janë po aq të favorshme për studentin që vazhdon shkollimin. Në Finlandë, ekziston Shkolla e Mesme e Lartë, e cila është një program trevjeçar që përgatit studentët për Testin e Maturimit që përcakton pranimin e tyre në një Universitet. Kjo zakonisht bazohet në specialitetet që ata kanë fituar gjatë kohës së tyre në “shkollë të mesme”. Më tej, është arsimi profesional, i cili është një program trevjeçar që trajnon nxënësit për karriera të ndryshme. Ata kanë mundësinë të bëjnë testin e maturës, nëse duan të aplikojnë në Universitet.
Finlandezët zgjohen më vonë
Zgjimi herët, kapja e një autobusi ose udhëtimi, pjesëmarrja në programet jashtëshkollore në mëngjes dhe pas shkollës janë ngarkesa të mëdha për një nxënës ose student. Në disa vende klasat fillojnë mësimin diku nga ora 7 apo 8 të mëngjesit dhe përballen me adoleshentë të përgjumur dhe të pafrymëzuar. Nxënësit në Finlandë zakonisht e fillojnë shkollën diku nga ora 9:00 – 9:45 e mëngjesit. Hulumtimet kanë treguar se fillimi i hershëm është i dëmshëm për mirëqenien, shëndetin dhe pjekurinë e nxënësve. Shkollat finlandeze fillojnë mësimin më vonë dhe zakonisht përfundojnë nga ora 2:00 – 2:45 pasdite. Ata kanë pushime shumë më të gjata në mes të lëndëve. Sistemi i përgjithshëm nuk është për të grumbulluar informacion për studentët e tyre, por për të krijuar një mjedis të të mësuarit holistik.
Udhëzime nga të njëjtët mësues
Nxënësit në Finlandë shpesh kanë të njëjtin mësues deri në gjashtë vitet të arsimimit të tyre. Gjatë kësaj kohe mësuesi mund të marrë rolin e mentorit apo edhe të një anëtari të familjes. Gjatë atyre viteve, ndërtohet edhe besimi dhe lidhja reciproke në mënyrë që të dyja palët të njohin dhe respektojnë njëra-tjetrën.
Nevojat dhe stilet e ndryshme të të mësuarit ndryshojnë në baza individuale. Mësuesit finlandezë mund të japin llogari për këtë, sepse ata kanë kuptuar nevojat idiosinkratike të nxënësit. Ata mund të hartojnë me saktësi talentin që kanë dhe të kujdesen për përparimin si dhe t’i ndihmojnë ata të arrijnë qëllimet e tyre. Nuk ka kalim të një nxënësi te mësuesi tjetër, sepse nuk ka të tillë.
Një atmosferë më e qetë
Ekziston një prirje e përgjithshme në atë që Finlanda po bën me shkollat e saj. Më pak stres, më pak regjim i panevojshëm dhe më shumë kujdes. Nxënësit dhe studentët zakonisht kanë vetëm disa orë në ditë. Ata pushojnë disa herë për të ngrënë ushqim, për të shijuar aktivitete rekreative dhe në përgjithësi, pushojnë thjesht për t’u çlodhur. Nxënësit gjatë gjithë ditës së mësimit në intervale 15 deri në 20 minuta dalin të marrin pak ajër të pastër dhe të dekompresohen.
Ky lloj ambienti u nevojitet edhe mësuesve. Dhomat e mësuesve janë ngritur në të gjithë shkollat finlandeze, ku ata mund të rrinë dhe të pushojnë, të përgatiten për ditën e mësimit ose thjesht të bëjnë shoqëri. Mësuesit janë gjithashtu njerëz dhe duhet të jenë funksionalë në mënyrë që të mund të shfaqin mënyrën më të mirë të aftësive të tyre.
Më pak detyra shtëpie
Sipas OECD-së, studentët në Finlandë ngarkohen me më pak punë dhe detyra shtëpie, kur dalin nga universiteti, se çdo student tjetër në botë. Ata shpenzojnë vetëm gjysmë ore në natë duke punuar për gjërat që u ngarkohen nga shkolla. Studentët finlandezë nuk ngarkohen me “ushqim” toksik mes shkollës dhe jetës, apo stresin e panevojshëm siç ndodh me disa vende të tjera që nuk e kanë prioritet edukimin. Nxënësit finlandezë marrin gjithçka që u nevojitet në shkollë pa presione, edhe kur nuk shkëlqejnë në një lëndë. Pa pasur nevojë të shqetësohen për notat dhe punën që i pret, ata janë në gjendje të përqendrohen në misionin e vërtetë që ka në të vërtetë shkolla – të mësuarit duke i rritur ata si qenie njerëzore.
/infopressalbania.al/