I mbyllur për një kohë të gjatë, ky vend i vogël në Ballkan ka vuajtur aq shumë sa sot dëshiron të jetojë, shkruan Laurence Depoux për gazetën e njohur franceze ”Femina”.
”Nga larg, është e vërtetë, ajo ndonjëherë duket e ashpër, pak e trishtuar. Një vend i vuajtur, Shqipëria kaloi më shumë se 40 vjet nën një diktaturë të egër, e cila mbolli kthetrat e saj edhe në një peizazh të mbushur me ”kërpudha” betoni, këta bunkerë që supozohej t’i rezistonin një pushtimi… që nuk erdhi kurrë. Nga afër, ajo gëzohet. E verdhë kanarinë, jeshile molle, rozë karameleje… Tirana, kryeqyteti, ka lyer fasadat, terminalet dhe vendkalimet e këmbësorëve.
Dhe atje është edhe deti, ku safiri dhe smeraldi lëpijnë guralecët e bardhë, lumenjtë, malet e gjelbra, liqenet që pasqyrojnë qiellin dhe shpatet e arta…
”Shqipëria do të jetë toka e premtuar e optimizmit”, tha në vitet 1920, Justin Godart, ky politikan francez, emri i të cilit ndeshet shpesh këtu.
Eraldi, udhërrëfyesi ynë, tund me kokë në shenjë pohimi. I lindur në vitin 1990, në mes të destalinizimit, ai nuk e njihte epokën, siç thotë ai, vitet e izolimit total dhe autarkisë. Shumë i vogël gjatë trazirave, ai kujton gjendjen e vështirë që shpërtheu pasi kompanitë financiare falimentuan. Ai ishte atëherë shtatë vjeç.
Duke u nisur nga jugu, Eraldi është i etur të na zbulojë kontrastet e tij përmes një udhëtimi që, ashtu si historia këtu, mund të lërë vetëm gjurmë.
Në kohën e “Xhiros”
“Për ju, ne jemi një vend lindor? pyet i riu. Nuk do ta thoshim këtë për Greqinë apo Malin e Zi, që rrethojnë Shqipërinë, përballë Italisë, 70 kilometra nga “thembra” buzë detit. Thekset e të kënduarit, gjestet dhe aromat i gjejmë në kuzhinë, si ndikime të tjera të trashëguara nga ilirishtja apo helenët. Origjina osmane… Në prag të Europës, cili vend tjetër, i cilësuar si mysliman, përzien aq shumë kisha sa minare, tempuj bektashinj sa kapela ortodokse, ndërkohë që është i mbushur me rite katolike që komunizmi nuk i ka asgjësuar?
Kanuni, një ligj mesjetar i krahasueshëm me hakmarrjet korsikane, vazhdon në male. Kjo është padyshim pjesë e “reputacionit të keq” që butësia fshin me një goditje në kohën e së ashtuquajturës Xhiro, që bashkon të rinj e të moshuar, zonja në të zeza dhe vajza me fustane me temina, në Vlorë, ndalesa jonë e parë buzë detit…
Dolce Vita shqiptare
Për ne, bregdeti jugor fillon këtu, 158 kilometra me makinë nga Tirana, pasi kapërcejmë kodra të rrudhosura, me tufa në rreshta të ngushtë ullinjsh dhe drekë në restorantin ”Te Ruvi”, në një kopsht lulesh në mes të pyllit. . I ngjitur pas shkëmbit, hotel ”Liro” (65 euro për dy persona jashtë sezonit, me mëngjes) do të jetë kampi ynë bazë: një ballkon marramendës mbi Adriatik dhe gjirin tepër urban… Natën, deti i qetë nën një qiell prej kadifeje përqafon kurbën e ndriçuar të skelës… Nuk do të habiteshim as nga shpërthimet e të qeshurave, as lojërat e dominosë në sheshe, as nga të porsamartuarit që e mbyllin dasmën me një not në det. Dhe pastaj është muzika, është kudo. “Shqipëria tani dëshiron të jetojë”, thotë Eraldi.
Karaburuni
Por nëse jemi në Vlorë, arsyeja është edhe për siluetën masive të gadishullit që bie në sy përballë, Karaburuni, i klasifikuar si rezervat natyror që prej vitit 2010. Një nga këto sekretet që Shqipëria e mban të fshehtë, duke preferuar të mburret me hotelet e saj luksoze. Nje bote tjeter. Mund të organizoni udhëtime atje nga Orikumi, me mushka, për të transportuar ujin shumë të pakët, për t’u furnizuar me varkë ose, si ne, për ta eksploruar me motobarkë. “Gjithçka është e mundur”, siguron Eraldi, i cili njeh edhe rrugën më të vogël ku në 30 kilometra kreshta banojnë vetëm bletarë dhe barinj. Çfarë mund të mendojë Foni, i cili, tre orë në këmbë nga çdo qytetërim, kalon gjashtë muaj të vitit këtu me dhitë e tij? Ai jeton nën lisat, me pamje nga një plazh ëndrrash, Brizana, i vetëm me qentë dhe tufën e tij, këmbanat e të cilëve bien nga era që fryn. Guralecët e vegjël kërcasin gjatë ankorimit. Ndrërkohë, dy foka kanë gjetur një vend të egër këtu për t’u riprodhuar.
Fshatra simpatikë
Karaburuni ka ende surpriza: shpella e Haxhi Aliut – thuhet se ky pirat ka fshehur një thesar atje, plazhi luksoz i Shën Janit dhe taverna e tij e ndërtuar rreth një bunkeri, atë të Zhanpovelit, ku mund të freskoheni në hijen e një kasolle të bardhë kashte… Dy çifte italiane po rrinë atje që nga fillimi i qershorit. “Aty gjejmë atmosferën e Italisë së të paktën tridhjetë viteve më parë”, thonë ata. Edhe jetesa e lirë: 8-10 euro për një darkë të bollshme, gjysma për një sallatë të madhe ose makarona me fruta deti… Mund të qëndroni atje duke notuar për ditë të tëra ose duke bërë kajak në ujërat e kristalta, por, për t’u kuptuar, Shqipëria kërkon të lënë shenjën e saj. Ju duhet të shihni Dhërmiun, akoma më në jug, një nga 100 fshatrat që ka përfituar nga programi “Rilindja rurale”. Korsitë me kalldrëm të çojnë në tetë kisha nga 40 që ekzistonin dikur.
Aty-këtu, nga skelat e ndërtimit varen arinj pelushi kundër syrit të keq. Edhe Qeparoi i ngritur lart shpreson në rilindjen e tij. Ndërkohë, rrënojat e gurëzuara kanë një bukuri të çmendur. Pastaj rruga përshkon një plazh të gjatë ku lopët rrinë me përtesë 0përreth. Në tarracën e Hotel ”Riviera”, mund të shijoni një supë të ftohtë me kastravec, duke menduar se do të ktheheshit dhe do të merrnit me qira një studio (50 euro nata). Me pamje nga Korfuzi, bregdeti i prerë alternohet mes plazheve të mbushura me njerëz. Por mali, i kudondodhur, na thërret.
Kanione dhe burime të nxehta
Të mbjellat në tarraca mund të merren me mend fillimisht mbi një fushë të gjerë bujqësore, ku çdo shqiptar mund të dërgohej në “punë vullnetare të detyrueshme”, ironizon Eraldi. Sa më lart të ngjitet rruga, aq më të mëdha janë domatet; luleshtrydhet dhe qershitë, me një euro për kilogram. Pastaj damari blu i Vjosës, i përshkuar nga disa gomone, gjarpëron midis valëzimit të anëve me gunga. Burimet burojnë nga guri. Trofta spërkat nëpër akuariume, të shitura buzë rrugës, si ato kavanoza me mjaltë të përshkuara nga drita. Në ”Kroi i Pashait”, mëngjesi është i shijshëm: kulaç, bukë e rrumbullakët me maja dhe kos dhie i spërkatur me mjaltë sherebele.
U desh të përballeshim edhe me kanionin e Langaricës, i cili nga njëri pellg në tjetrin zhytet nën harqet e gërmuara nga përroi dhe erozioni. Gjithashtu, nën urën osmane, mund të futeni në burimet e nxehta, tre pellgje me ujë squfuri midis 26 dhe 32°C, njëra për të kuruar sëmundjet e lëkurës, tjetra sëmundjet e stomakut.
Një tokë e begatë
Ky kopsht i mrekullueshëm i jep jetë qytetit të Përmetit, ku dy miq, Odeta dhe Eftalia, përjetësojnë recetën e gjyshes për gliko, me medalje që në vitin 2008 nga marka ”Slow Food”. Nga 15 deri në 20 gra punojnë këtu, për rreth 320 euro në muaj, të zëna sot me prerjen e arrave të njoma. Çdo stinë, fshatarët depozitojnë të korrat e tyre, madje edhe lëkurën e shalqinjve. Kërcelli i qershisë ruhet dhe ofrohet për virtytet e tij diuretike. Ka kaq pak punë në fshat dhe pothuajse 15% papunësi në Shqipëri, sa të rinjtë vazhdojnë të zgjedhin mërgimin, në kërkim të një të ardhmeje më të mirë.
Ata që mbeten me shpresë, e ndonjëherë përparojnë, si Altini, i cili, e ka kthyer një bunker në një dyqan, ku shet djathin e tij. Të paktën vendi është i freskët, një trashëgimi e keqe e Musolinit – në vitin 1939, Shqipëria ishte nën zgjedhën e Italisë fashiste: “Ushqehu ose vdis…” Nëse të moshuarit e gjenin idenë me shije të keqe, të rinjve u pëlqen rima. “Nature et Nourriture” reklamon edhe fermën Grand Albanik (ferma-albanik.com), një parajsë e vogël për agroturizmin.
Në Shqipëri është gjithmonë kështu, duhet të afrohesh, ta shikosh nga afër.
