Qytetet më të vjetra të banuara ende sot në Evropë ofrojnë prova se si qytetërimet në kontinentin tonë kanë evoluar, janë përshtatur dhe kanë vazhduar të zhvillohen gjatë mijëvjeçarëve. Gërmimet arkeologjike, tekstet historike dhe analizat krahasuese zbulojnë se si gjeografia, shkëmbimet tregtare dhe pushtetet në periudha të ndryshme historike e kanë formësuar zhvillimin e secilit qytet.
Artikulli i “Atlas-world” zbulon dhjetë qytetërime të lashta – mes të cilave bën pjesë edhe Shkodra.
10. Matera, Itali – 1.000 p.e.s
Matera, Itali, ka një histori të pasur që daton që nga epoka paleolitike, rreth mijëvjeçarit të 10-të para Krishtit. E njohur për bërthamën e saj urbane të skalitur në shkëmbinj, Matera është e famshme për Sassi-t, dy zona shpellash të lashta të ndërtuara në shpatin e shkëmbinjve. Struktura komplekse urbane e qytetit përfshin Civita-n, një zonë qendrore e ngritur me katedralen dhe ndërtesat administrative të qytetit, të rrethuara nga lagjet e njohura Sassi të Sasso Barisano dhe Sasso Caveoso. Qyteti ka njohur sundimin e fuqive të ndryshme, përfshirë romakët, lombardët dhe bizantinët, ku secili ka lënë gjurmë në trashëgiminë kulturore dhe arkitekturore. Në shekullin e 20-të, Sassi-t konsideroheshin të papërshtatshëm për banim derisa filluan përpjekjet e restaurimit në vitet 1980. Matera u emërua Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në vitin 1993 dhe Kryeqyteti Evropian i Kulturës për vitin 2019.
9. Cadiz, Spanjë – 1100 p.e.s.
Cadiz, qytet i vendosur në jugperëndim të Gadishullit Iberik, u themelua rreth vitit 1100 p.e.s. nga fenikasit; ai ka shërbyer si një qendër e rëndësishme tregtare gjatë gjithë historisë. Qyteti gëzonte monopol në tregtinë me dy Amerikat në shekullin e 18-të përmes portit të tij në Gjirin e Cadiz. E karakterizuar nga rrugica të ngushta dredha-dredha dhe sheshe të gjera, pjesa e vjetër e Cadiz, brenda mbetjeve të mureve të qytetit, kontraston dukshëm me zonat më të reja të cilat kanë rrugë të gjera dhe ndërtesa moderne. Cadiz është i njohur edhe për monumentet e tij historike dhe Universitetin e Cadiz. Qyteti i vjetër, i referuar si Casco Antiguo, përfshin lagje të ndryshme si El Populo, La Viña dhe Santa María, duke mbartur një histori të pasur prej disa mijëvjeçarëve.
8. Nafplio, Greqi – 1400 p.e.s.
Nafplio, një qytet bregdetar në rajonin e Peloponezit të Greqisë është një destinacion i rëndësishëm turistik. Historia e tij shtrihet që në lashtësi, ku ka luajtur një rol kyç si një port i madh detar gjatë Mesjetës nën Frankokratinë dhe më vonë nën sundimin venecian dhe osman. Nafplio ishte dukshëm kryeqyteti i dytë i Republikës së Parë Helene dhe Mbretërisë së Greqisë nga viti 1827 deri në vitin 1834. Emri i qytetit ka evoluar gjatë shekujve nga referencat e tij të lashta në të dhënat egjiptiane që datojnë që nga shekulli i 14-të p.e.s. si npry, dhe ka mbajtur emra të ndryshëm gjatë periudhave të Antikitetit Klasik dhe Bizantit. Gjatë sundimit venecian dhe osman, ai njihej përkatësisht si Napoli di Romania dhe Mora Yenişehir. Gjeografikisht, Nafplio ndodhet në një gadishull në Gjirin Argolik, i shënuar nga arkitektura historike e ndikuar nga sundimtarët e tij të ndryshëm. Qyteti karakterizohet nga ndërtesa shumëngjyrëshe, stile neoklasike dhe elementë modernistë.
7. Chania, Greqi – 1700 p.e.s
Chania pozicionohet në bregun veriperëndimor të Kretës, Greqi, dhe është një qytet i lashtë që daton që nga koha minoane, i njohur nga pllakat Linear B si Ku-do-ni-ja. Historikisht i quajtur Cydonia, Hania ishte një qytet-shtet i rëndësishëm në Greqinë Antike. Është përballur me konflikte të vazhdueshme me qytet-shtetet fqinje të Kretës. Gjatë gjithë historisë së saj, Hania u sundua nga bizantinët, venedikasit dhe osmanët, secili la një ndikim të qëndrueshëm në arkitekturën dhe kulturën e qytetit. Gjatë epokës osmane, ajo njihej si Hanya, një qendër multikulturore me ndikime të ndryshme fetare dhe kulturore që formësuan peizazhin e saj historik. Hania ishte kryeqyteti i shtetit gjysmë-autonom të Kretës përpara se t’i bashkohej Greqisë moderne në vitin 1913.
6. Shkodra, Shqipëri – 2250 p.e.s.
Shkodra, e njohur historikisht si Scodra ose Scutari, është qyteti i pestë më i populluar i Shqipërisë dhe ka një histori që shtrihet që nga Epoka e Bronzit të Hershëm rreth vitit 2000 p.e.s. E pozicionuar strategjikisht në Fushën e Mbishkodrës, midis Liqenit të Shkodrës dhe Alpeve Shqiptare, ajo ka lulëzuar përmes një trashëgimie të pasur kulturore dhe historike. Fillimisht kryeqytet ilir, Shkodra u bë një qytet i rëndësishëm në Ballkan nën sundimin romak dhe më vonë bizantin. Sot, ajo njihet si djepi i Rilindjes Shqiptare. Arkitektura e qytetit pasqyron një përzierje xhamish dhe kishash, bashkë me traditën e saj të gjatë të tolerancës fetare.
5. Teba, Greqi – 5000 p.e.s.
Teba, një qytet i njohur për mitet dhe historinë greke, ndodhet në Beoti, Greqinë Qendrore, dhe renditet ndër qytetet më të vjetra të banuara në botë. Ajo ishte e spikatur në mitet që përfshinin figura si Kadmi, Edipi dhe Dionisi. Historikisht, Teba ishte një qendër e rëndësishme mikenase, siç dëshmohet nga gjetjet arkeologjike. Në antikitet, ishte qyteti dominues i Beotisë dhe një udhëheqëse e konfederatës beotiane, ku shpesh ka rivalizuar Athinën. Veçanërisht, forcat tebane të udhëhequra nga Epaminonda mundën Spartën në Betejën e Leuktrës në vitin 371 p.e.s., duke nxjerrë në pah aftësitë e saj ushtarake.
Megjithatë, aleanca e Tebës me Persinë kundër Athinës dhe konfliktet pasuese spartane çuan në rënien e saj të përkohshme. Ajo përjetoi një ringjallje përmes Bandës së Shenjtë të Tebës, por u shkatërrua përfundimisht nga Aleksandri i Madh në vitin 335 para Krishtit. Pavarësisht shkatërrimit të saj të lashtë, Teba u rindërtua dhe lulëzoi gjatë epokës bizantine si një qendër prodhimi mëndafshi.
4. Larisa, Greqi – 5000 para Krishtit
Larisa, kryeqyteti i rajonit të Thesalisë në Greqi, qëndron si qyteti i pestë më i populluar në vend me një popullsi prej 148,562 banorësh. E pasur me histori dhe legjenda, ajo njihet si vendlindja e Akilit dhe vendi i vdekjes së Hipokratit. E njohur në mitologjinë greke si një qytet i themeluar nga Akrisi dhe i vrarë pa dashje nga nipi i tij, Perseu, Larisa ishte një qytet-shtet i rëndësishëm në kohët e lashta. Larisa shërbeu si një qendër e rëndësishme bujqësore, e njohur kryesisht për mbarështimin e kuajve. Sot, Larisa mbetet një qendër tregtare e rëndësishme, transporti, arsimore dhe bujqësore në Greqi, e lidhur strategjikisht me qytetet dhe porte të mëdha përmes rrjeteve të fuqishme rrugore dhe hekurudhore.
3. Athinë, Greqi – 5000 p.e.s.
Athina, kryeqyteti i Greqisë, është një nga qytetet më të vjetra në botë me një histori të regjistruar që mbi 3,400 vjet dhe prani njerëzore që nga mijëvjeçari i 11-të dhe i 7-të p.e.s. E emëruar sipas Athinës, perëndeshës së mençurisë, Athina antike ishte një qytet-shtet i fuqishëm dhe një djep i demokracisë, arteve, arsimit dhe filozofisë, duke ndikuar në përhapjen e dijes në mbarë kontinentin evropian, veçanërisht në Romën e Lashtë. Sot, Athina është një metropol i gjallë, që përzien vendet historike me jetën moderne. Ajo krenohet me monumente si Akropoli dhe Partenoni dhe është një qendër kulturore me muze të shumtë, përfshirë Muzeun e Akropolit dhe Muzeun Arkeologjik Kombëtar. Athina priti gjithashtu Lojërat e para Olimpike moderne në vitin 1896 dhe i përsëriti ato në vitin 2004.
2. Argos, Greqi – 5000 p.e.s.
Argosi, i ndodhur në Argolis, Peloponez, Greqi, dallon si qyteti më i vjetër i banuar në Evropë, me vendbanime që datojnë 7,000 vjet më parë. Argos shërben si një qendër e rëndësishme urbane në Argolis. Pas një reforme administrative të vitit 2011, Argosi u bë pjesë e komunës së Argosit-Mikinës. Qyteti ndodhet 11 kilometra nga porti i tij historik, Nafplion. Historia e pasur e Argosit plotësohet nga ekonomia bujqësore, e përqendruar kryesisht rreth prodhimeve vendase.
1. Plovdiv, Bullgari – 6000 p.e.s.
Plovdivi, Bullgari, qyteti më i vjetër i banuar në Evropë, mbetet ende edhe sot një qendër e rëndësishme kulturore dhe ekonomike. I njohur për vendndodhjen e tij piktoreske përgjatë lumit Marica dhe i rrethuar nga shtatë kodra sieniti, qyteti e ka origjinën në mijëvjeçarin e 6-të p.e.s. I njohur më parë si Filipopolis, u themelua nga Filipi II i Maqedonisë në vitin 342 p.e.s. dhe ka njohur pushtime historike nga trakët, maqedonasit, romakët dhe osmanët. Sot, Plovdivi njihet për teatrin e tij romak, arkitekturën e larmishme nga epoka të ndryshme dhe skenën kulturore, duke u vlerësuar dy herë Kryeqyteti Evropian i Kulturës, në vitin 1999 dhe 2019. Historia e pasur e qytetit plotësohet edhe nga roli i tij i rëndësishëm si një qendër e madhe ekonomike. /Liberale.al/
