Nostalgji, kujtime, krenari, por edhe dhimbje për largimin nga rrënjët. Ngjalli shumë emocione shfaqja e dokumentarit “Vakëfet e Korçës” në Kinema Millenium Tiranë, i cili mblodhi dhjetëra qytetarë, të moshuar e të rinj, ish-banorë të krahinës së Vakëfeve. Përmes deklaratave të historianit Ferit Duka, arkeologut Neritan Ceka, studiuesit Vladimir Dino e profesorëve të njohur, u shpërfaqën fakte e të dhëna shkencore për një krahinë të lashtë, e cila ka përjetuar ndryshime e zhvillime ndër shekuj, por njeh sot braktisjen. Rrëfimet e banorëve e sollën më së miri këtë dimension duke treguar edhe të dhëna interesante mbi jetën dhe veprimtarinë e banorëve ndër vite.
Zona e Vakëfeve shtrihet në jugperëndim të qarkut të Korçës, në një sipërfaqe prej rreth 230 km² dhe përfshin fshatrat Panarit, Grabockë, Trebickë, Treskë, Katund, Stratobërdhë dhe Shtyllë. Sipas të dhënave, emri kësaj krahine lidhet ngushtë me emrin Iljaz bej Mirahorit (Ilia Panariti), themeluesi i Korçës, i cili në fund të jetës kërkoi nga sulltani që kjo pronë të kthehet në vakëf (vakuf- pasuri e patundshme private, një pjesë e të ardhurave të së cilës kalonte në dobi të institucioneve fetare).
Dokumentari “Vakëfet e Korçës” ideuar dhe realizuar nga studiuesi i historisë Petrit Zeneli dhe grupi i RTSH Korça, gazetarja Eriona Pambuku dhe Pirro Gjata, ishte frut i një pune të gjatë tre vjeçare, mes kërkimeve arkivore dhe studimeve, intervistave dhe mbledhjes së të dhënave dokumentare por edhe nga terreni.
Pambuku tregoi se kur e mori telefonatën e prof. Zenelit nuk e kishte të njohur zonën e Vakëfeve, edhe për shkak se nuk është trajtuar në librat shkollorë të historisë dhe gjeografisë, por i duhej ta shkelte në terren për ta kuptuar më mirë se çfarë pasurie gjendet atje.
“Më ndihmoi profesori me disa tekste, por nuk po arrija dot ta kuptoja se cila ishte historia, çfarë lidhjeje kishte Iljaz Bej Mirahori, si do ta trajtonim figurën e tij. Isha shumë konfuze. Nëse nuk do të shkoja në terren nuk do të zbuloja asnjë gjë. I kam prekur të gjitha fshatrat me radhë dhe i falënderoj njerëzit për mikpritjen e jashtëzakonshme.”
Ajo më tej uroi që të rinjtë të kthehen në krahinë e të gëzojnë atë pasuri që gjendet atje.
Dokumentari “Vakëfet e Korçës” vjen në 25-vjetorin e Shoqatës Atdhetare Kulturore të Krahinës së Vakëfeve Korçës. Ajo u themelua në 1999 nga një sërë figurash të nderuara, me vizionin për të ruajtur jo vetëm të kaluarën, historinë, traditën, por edhe për të përcjellë te të rinjtë këto vlera, si dhe për të shuar sadopak mallin e të larguarve që gjenin në çdo bashkim, festë, artikull apo botim një pjesë të vetes.
Përgjatë viteve janë realizuar botime, konferenca e simpoziume. Shoqata ka themeluar organin e vet të botimit, gazetën “Tradita”, duke paraqitur aty ngjarje, histori suksesi, zhvillime nga jeta kulturore, botimet e reja etj. Ka qenë gjithmonë një fanar ndriçues që i mbante njerëzit të lidhur shpirtërisht, pavarësisht shpërnguljes anembanë Shqipërisë e botës.
Pjesë e strukturave e prej vitesh, e tashmë kryetari i ri , Petrit Zeneli tregoi se shoqata ka pasur një rrugëtim të gjatë, të vështirë, duke u sulmuar edhe për emrin që asaj iu vendos.
“E quanin shoqatë fetare pavarësisht se ne iu thoshim që nuk ishte e tillë. Na u deshën dalje nëpër televizione, intervista, shkrime te “Tradita” për të sqaruar emrin. Madje shumë fshatra bënin rezistencë për t’u bashkuar duke thënë që nuk ishin pjesë e Vakëfeve pavarësisht se dokumentet e thoshin qartë të kundërtën.”
Zeneli tregoi se zona ka nxjerrë shumë figura të shquara me kontribut në vend dhe botë, prandaj në fillim u sugjeruan disa emra, si: Iljaz bej Mirahori, Qamil Panariti, Antonia Thanasi etj. Por në fund, për të bërë bashkimin e gjithë krahinës, ajo mori emrin me të cilin ishte ‘pagëzuar’ para pesë shekujsh. Studiuesi tha se është përgatitur një dokumentar i dytë i cili do të shfaqet në janar të 2025 në të cilin trajtohet figura dhe personaliteti i Iljaz bej Mirahorit, kontributi, ndasitë mbi origjinën e jetën e tij.
Lidhur me jetëgjatësinë e kësaj shoqate jofitimprurëse ai tha se se qëndrojnë pas tre sekrete: “Nuk jemi marrë me politikë. Nuk kemi keqpërdorur financimet. Kemi bashkuar tre breza.”
Po ashtu, ai tha se shoqata po hyn në një fazë ristrukturimi, me ndryshime statutore, riorganizim degësh, me kryesi të re, por edhe me ambicien për ta mbajtur sa më gjallë dhe sa më gjatë këtë frymë krenarie, përmes krijimit të një enciklopedie të krahinës, restaurimit të objekteve religjioze e arkitekturore, inicimit të kërkimeve për të zbuluar historinë e krahinës apo ndërtimit të shtatoreve të personaliteteve të të gjitha fushave që kanë dalë nga kjo krahinë.
Gjithashtu, në këtë përvjetor shoqata vlerësoi me Certifikatë Mirënjohjeje disa prej personave që e kanë ndihmuar ndër vite për të realizuar misionin e vet, përmes kontributeve në forma të ndryshme, qoftë atij intelektual, financiar, promovues, logjistik, apo çfarëdolloj mbështetje që ka bërë të mundur realizimin e të gjithë aktiviteve dhe veprimtarive.
Dokumentari u përshëndet nga Jetona Myteveli, drejtuese ekzekutive e Qendrës Balancë, Astrit Hado, drejtor i Përgjithshëm i Institutit të Sigurimeve Shoqërore dhe profesori në Universitetin e Politeknikut, Edmond Hoxha, të cilët ndanë vlerësimet për punën e bërë, por edhe treguan lidhjet me krahinën e të kaluarën e tyre./Luiza Pinderi
