Sonila Meço
Ky nuk është një proces i zakonshëm politik. Shkarkimi i kryetarit të Bashkisë së Tiranës dhe shpallja e zgjedhjeve nuk janë lëvizje të thjeshta administrative, por goditje që prekin nervin e gjallë të shtetit të së drejtës.
Dhe ja përse…
Këshilli i Ministrave, mbi bazën e një neni të ligjit për vetëqeverisjen vendore, vendosi ta shkarkojë kryebashkiakun e Tiranës pas propozimit të Këshillit Bashkiak. Veliaj nga paraburgimi, brenda afateve ligjore dërgoi ankimimin në Gjykatën Kushtetuese duke kërkuar vlefshmërinë e aktit. Kushtetuesja e pranoi ankimimin, duke deklaruar se ai është i njëvlershëm me njoftimin publik. Kjo gjë i dha automatikisht komandë pezullimit të çdo akti për dekretimin e zgjedhjeve të reja edhe për Bashkinë e Tiranës.
Por Këshilli i Ministrave, dërgon vendimin e shkarkimit të Kryebashkiakut në Presidencë për të dekretuar datën e zgjedhjeve të pjesshme vendore përfshi edhe Tiranën.
Presidenti dekreton datën 9 nëntor, duke e cilësuar ankimimin e Veliajt në Gjykatën Kushtetuese si të adresuar gabim, sepse juridiksioni që mund të kërkonte pezullimin e procesit të shkarkimit të tij është administrativ. Për kreun e shtetit, “neutraliteti” në shqyrtimin e vendimit të Këshillit të Ministrave bazohet tek respektimi i faktit se shkarkimi i kryetarit të bashkisë është kryer jo në bazë të nenit 115 të Kushtetutës, por në bazë të shkronjës C te nenit 62 të ligjit për vetëqeverisjen vendore.
Mirëpo, kreu i shtetit sapo prodhoi një krizë kushtetuese, duke u shfaqur thjesht si noter i vendimeve të ekzekutivit. Një tjetër dërrmë ndaj kontrollit e balancës, pavarësisë së institucioneve, themelit të shtetit të së drejtës. Aty ku mbahet ngrehina ku konsumojmë jetët tona, pa u bërë copë nga ligji i xhunglës.
Sepse pavarësisht nenit të ligjit për vetëqeverisjen vendore ku u mbështetet Këshilli i Ministrave për të shkarkuar një kryebashkiak, asnjë dispozitë ligjore nuk mund të shërbejë si bazë për të anashkaluar nenin 115 të Kushtetutës në shpalljen e dekretit për zgjedhje të reja nga Presidenti. Sidomos kur Gjykata Kushtetuese ka shpallur pezullimin e tyre.
Në rendin juridik shqiptar, Kushtetuta ka forcë supreme dhe çdo ligj i zakonshëm duhet të harmonizohet me të, jo të përdoret për ta tejkaluar.
Neni 115 i Kushtetutës nuk le litar jashtë. Sipas tij, shkarkimi i një kryetari bashkie është i mundur vetëm për shkelje të rënda të Kushtetutës ose të ligjeve dhe gjithmonë me garanci nga Gjykata Kushtetuese.
Neni 62 i ligjit për vetëqeverisjen vendore është një normë e zakonshme. Ai nuk mund të tërheqë “litarët” e supozuar të nenit 115 të Kushtetutës dhe as ta shmangë atë. Përndryshe, ligji i thjeshtë do të ndryshonte vetë Kushtetutën, gjë që është e pamundur.
Kësisoj edhe nëse Këshilli i Ministrave ka pasur vullnet politik apo ligjor për shkarkim, ky vullnet nuk ka vlerë pa kaluar në filtrin kushtetues. Kjo është shkelje e rendit juridik dhe precedent i rrezikshëm që zhvesh pushtetin vendor nga autonomia dhe qytetarët nga mbrojtja kushtetuese.
Ja pse dekreti i Presidentit nuk është thjesht i diskutueshëm, por shumë i rrezikshëm: ai çel mundësinë që çdo këshill bashkiak i mbizotëruar nga shumica e radhës të rrëzojë kryetarin e zgjedhur, duke e shndërruar mandatin e fituar me votë nga populli në një mekanizëm fare të brishtë karshi sulmit të pushtetit të radhës.
Imagjinoni dy nga precedentët më të rëndë që prodhon ky dekret i presidentit. Zgjedhjet shpallin kryetarin e ri të bashkisë, por GJK shpall të pashkarkuar ekzistuesin. Pra Tirana me dy kryetarë.
Ose, nëse fiton kandidati i opozitës në një këshill bashkiak me shumicë rilindase, ky i fundit e shkarkon me një nen të ligjit për vetqeverisjen dhe gjykata administrative e kontrolluar nga maxhoranca e pranon. Tirana sërish në zgjedhje.
Dhe kjo nuk është më krizë politike, por kushtetuese, sepse nuk zgjidhet me negociata, emra e kompromis, por me rikthimin e rendit juridik.
Zgjedhjet e shpallura mbi një dekret të pavlefshëm janë simulim i demokracisë. Simulimi nuk prodhon legjitimitet, as për Presidentin, as për qeverinë, as për opozitën.
Si për t’u larguar vëmendja nga kjo aksiomë thelbësore, djalli shkon e fshihet pas një debati krejt të parëndësishëm para shembjes së garancive juridike: emrat e kandidatëve të opozitës. Asaj opozite të vënë në cep të ringut nga kasaphana e zgjedhjeve të 11 Majit, lobimit nga shumë lart e larg prej pushtetit, kapjes së shtetit dhe intrigave përçarëse me kooptimin e rregullt nga mjeshtrat e propagandës.
Me një fishkëllimë, media e pilotuar është kuturisur pas dilemës se kë do të kandidojë opozita, duke rendur e sfilitur drejt intrigës e show-t me emra të mundshëm, kur pyetja e vetme me rëndësi ekzistenciale për pluralizmin e demokracinë është se a ekziston ende procesi kushtetues që u jep kuptim të gjitha kandidaturave? Nëse kjo pyetje nuk merr përgjigje, atëherë çdo emër është i parëndësishëm. Sepse rregulli juridik i jep rëndësinë kandidaturave, jo e kundërta.
Në këtë terren të shembur të së drejtës, të ushqesh debatin për “emrin e opozitës” është të pranosh lojën e pushtetit, të harrosh themelin në moçal dhe të merresh me bojën e mureve, të harrosh se shteti i së drejtës nuk bie nga dobësia e emrave, por nga prishja e rregullit që i mban.
Nëse procedura është e paligjshme, rezultati është i paligjshëm. Kjo është aksioma e çdo rendi kushtetues. Nëse procesi zgjedhor zhvillohet, atëherë ai ka nisur mbi shkelje kushtetuese, gjë që e çlegjitimon rezultatin përpara se të hidhet vota e parë.
Unë s’mund ta di ç’do të vendosë opozita, të marrë pjesë a jo në zgjedhjet e Tiranës. Për më tepër e sapo dalë nga masakra e 11 Majit. Ama një dilemë ekzistenciale mbetet për këdo pranon se jetojmë në një regjim që ka kapur çdo pushtet: a duhet pranuar pjesmarrja në një garë ku Kushtetuta është shkelur paq?
Nëse përgjigjja është “po”, atëherë kemi pranuar të heqim dorë nga ideja e shtetit të së drejtës. Dhe nëse pranohet kjo, atëherë diskutimi e negociatat për emrat bëhen krejt të parëndësishme.
Thelbësore për mua mbetet pyetja, që do t’ja drejtoja çdo ndërkombëtari nga vende demokratike e që bën arbitrin a vëzhguesin e zgjedhjeve në Shqipëri: a mundet të dekretojë Presidenti datë të re zgjedhjesh për kryetar bashkie kur Gjykata Kushtetuese nuk ka vlerësuar shkarkimin e kryetarit ekzistues në vendin e tyre?
Dhe në fund fare, një detaj kureshtar, nga ata ku fshihet me qejf djalli: pse me kaq nxitim pushteti për të shkuar në zgjedhje duke shkalafitur hapur kushtetutën? Pa hë njëherë…