Më datë 27.12.2019 në qytetin e Lezhës, u mbajt promovimi i librit “Lajmëtari i Baladave” me autor Gjon Frrokun “Mjeshtër i Madh” i Folklorit, “Qytetar Nderi” i Lezhës dhe Klinës në Kosovë, ku në këtë libër promovohet edhe imazhi i At Gjergj Fishtës. Në këtë promovim morën pjesë miq, studiues të autorit si dhe njohës të folklorit.
Në fjalën e saj studiuesja dr. Rovena Vata, u shpreh:
“Lajmëtari i Baladave” është libri për të cilin jemi mbledhur sot. Titulli është sa simbolik aq edhe sinjifikativ, pasi autori e quan veten lajmëtar, ai që sjell lajmin për diçka, e në fund të fundit, ai sjell ide të reja, përmes krijimeve tradicionale shqiptare.
Autori e bazon librin e tij në baladat më të vjetra shqiptare, pasi ato janë baza e ndërtimit të shtresimeve kulturore, që kanë krijuar mjediset tipike shqiptare.
Kemi marrjen e tri motiveve: motivin e djalit gjarpër, motivin e vëllai të vdekur dhe motivin e rinjohjes. Balada këto të marra nga At Gjergj Fishta.
Po vetë Fishta pse është ndaluar te këto balada shqiptare?
Fishta qëllimisht ikën te mitet, te mitologjia, te baladat, te legjendat, te gojëdhënat, në krijimtarinë e tij letrare dhe artistike, pasi është i vetëdijshëm se aty fle shpirti i tharmit të etnogjenezës shqiptare. Mos të harrojmë se Fishta ishte betuar për të punuar nën binomin Fé dhe Atdhe, prandaj këto motive të marra prej Fishtës, japin mesazhin e fjalës së dhënë, mesazhin e
besës dhe besimin në mitologjinë e Alpeve të Veriut.
Këto balada të trajtuara nga Fishta janë krijime të letërsisë gojore. Vetë baladat japin njoftime për jetën dhe fatet e ndryshme historike të truallit, mbartin parime morale e zakone, janë shprehje e riteve dhe e kulturës në periudha të ndryshme historike, përcjellin në motivet e saj gjithë botën ndjesore dhe përbëjnë një dokument artistik, që dëshmon për lashtësinë e kulturës origjinale autoktone, ku vazhdon të jetojë dhe sot, si dëshmi të unitetit, të mendimit e kulturës. Këto balada të sjella nga Fishta dallohen për modele të përsosura artistike, për thurje mjeshtërore të subjekteve për qartësi e fjalë të kursyera, të rrënjosura në portretet e heronjve të vet.
Vepra e Fishtës ishte dhe është pasqyra në të cilën Kombi shihte dhe sheh vetveten ç’kishte bërë dhe ç’duhet të bëjë, e përshkruar kjo vepër në filtrin e fjalës artistike.
Motivi i djalit gjarpër – autori e ka veçuar variantin e dëgjuar në katundin Vig të Mirditës, me fatin e tij të paracaktuar. Në njohim Mirditën për historinë, për traditën autentike iliro-shqiptare, Mirditën e valles së lashtë, Mirditën e bujarisë, të mençurisë dhe lindjes së figurave që caktuan dhe shkuan fatin dhe historinë e kombit shqiptar, por edhe Mirditën e baladave.
Për të kaluar te analiza e baladës me motivin e vëllait të vdekur-ku në strukturën e kësaj balade, fabula është ndarë në tri pjesë. Pjesa e parë jep rrëfimin mbi familjen, lidhjet e gjakut, pjesa e dytë na jep mëkatin e trekënduar: motra e martuar larg, besa e xanun në varr, mallkimi i motrës a nënës, përmbyllja është po trekëndore, shlyerja e mëkatit, lirimi nga besa e xanun dhe bashkimi i nanës me të bijën.
Kënga e rinjohjes së burrit me gruan është, pa dyshim ajo më e përhapura e këngëve legjendare në Shqipëri e deri tek arbëreshët e Italisë. Trimi Ago shkon në luftë. Përpara se të nisej, ai i la fjalë së shoqës që, pas nëntë vjetësh, në mos u ktheftë, ajo të martohet. Pasi kaluan nëntë vjet, Ago Ymeri nuk u kthy dhe gruaja e tij po martohej me një tjetër. Në burg tek ishte, Ago pa në ëndërr se po i martohej gruaja, mori leje prej kralit e u kthye në fshat, kur u rinjoh me të shoqen dhe e mori përsëri. Kënga ka si motiv kryesor besnikërinë e bashkëshortëve.
Çfarë duhet të themi me gjithë këtë se letërsia gojore e çdo populli është burimi i pashtershëm për njohjen e kulturës, jetës dhe shpirtit të tij, por në veçanti At Fishta nga pikëpamja historike dhe etnokulturore, njohu “shpirtin e racës”, mënyrën tradicionalisht shqiptare të jetesës, gojëdhënat, doket, zakonet, normat juridike, të cilat do t’i shfrytëzojnë mjeshtërisht në veprat e tij.
Në pjesën e dytë të librit autori Gjon Frroku është vetë krijues i vargjeve të veta, ku vargjet e tij shkojnë që në Iliri apo edhe ku zë fill historia e Gjergj Kastriotit, kufijtë e shqiptarisë, copëzimi i tyre ndër shekuj, lidhjet e gjakut me origjinën, tokën, vendlindjen, farefisninë, ku sjell një arsenal të pasur të leksikut të flokut shqiptar, si në rastet, kur përdor herë Dardani e herë Kosovë, Arbëri, shekulli i ri, ëndrra e pavarësisë, mërgimtari, origjinën, vendlindja, shqiptaria, lidhja Shqiptare e Prizrenit, flamuri kuq e zi, besëlidhja e Skënderbeut, Ahmet Zogu, të parët e mi, zakon i të parëve tanë. Apo titujt kuptimplotë, si: “Lamtumirw vendet e mija”, “Oso Kuka”, “Afrim Zhitia dhe Fahri Faslliu”, “Dëshmori Leonard Paluca”, “Një fjalë për Korishen”, “Krenaria e Reçakut”, “Përjetë, gëzoftë Kashnjeti”, “Vjen jehona e Dukagjinit”, “Dodë Bibë Frroku” etj.
Në vargjet e veta të krijuara nga Gjoni ai kalon në disa faza, të cilat po i paraqesim, përmes vetë shprehjeve frazeologjike që kemi gjetur në tekst:
Me këmishë e lini nana – shprehje që përligj heronjtë, të cilët dhanë jetën e tyre, për të mbrojtur atdheun dhe çështjen kombëtare. Duke pasur këtë mision në jetë ata marrin në gjuhën e popullit vetitë e mbinjerëzores.
Ishte sjellë toka nën kamë – lidhja me origjinën, me tokën, me vendlindjen. Në të folurën e përditshme, ekziston shprehja: “Që kur më ka ra kryet n’tokë”.
Ku mëse miri i japin kuptim vargjet e vetë autorit:
“Në shpirt të Mirditës unë kam le
Jam krenar mirditor
Jam ilir, jam arbëror”.
Se mërgimi asht i ranë, si jetimi që s’ka nanë – duke i bërë thirrje brezave të rinj, që të mos i lënë trojet pa zot. Mesazhin për mërgatën shqiptare që të ruajnë gjuhën e nënës, gjuhën e
zemrës, pasi nëse humbet gjuha e zemrës, një popull asimilohet për shkak se nuk përdorin gjuhën shqipe në vendin pritës-do të shprehej Gjon Frroku.
Dhe në pjesën e tretë të këtij libri hasim edhe ndonjë këngë lirike, vargje lirike, ku bie në sy raporti i barasvlershëm i vashës me djalin, me personifikime të gjithëllojshmërisë, që natyra ka.
Sublimen e dashurisë së djalit për vashën autori e jep me këtë vargje:
“Po e tradhtove shpirtin tim
Ai vetë ka më të vra”.
