Heronjtë mitikë mbeten normalisht vetëm të tillë, ashtu të veshur me petkun mahnitës së mrekullores, ndërsa heronjtë e vërtetë, ata që përveç dëshirës njerëzore i lind ideali dhe koha e shpirtit, shndërrohen jo rrallë në heronj mitikë.
Nga Alisa Velaj
E tillë mbetet figura e heroinës franceze Jeanne d’Arc, simboli i ëndrrave franceze për liri në Francën e shekullit të XV. Simbol i vetësakrifikimit dhe i një vdekje qe e turpëron dhe sot mirënjohjen njerëzore. Ajo çka u dhemb idealistëve, apo atyre që e shohim botën me sytë e dhimbjes dhe optimizmit, ajo që i therr në shpirt një poeteje aq drithëruese si Anna Mattsson, për fatet tragjike të femrave në shoqëritë plot probleme social-ekonomike, është fakti se Jeanne d’Arc-at vazhdojnë të jetojnë ende, por të fshehura nga sytë tanë. Janë Jeanne d’Arc-at të heshura, larg triumfeve të shoqërive kaotike luftarake, por heroina të kohëve moderne, ku tragjikja fshihet shpesh nën të tjera pamje, në shikim të parë jo dhe aq kaotike sa koha e Mesjetës, por që në thelb zbulon se ne njerëzit modernë, që flasim aq hapur për liritë dhe të drejtat e njeriut, mund të jemi edhe më të rrezikshëm se qenia mesjetare.Atyre kohërave të errëta, kur me termin luftë i referohemi Luftës dhe me termin paqe i referohemi Paqes.Kemi si të thuash një lloj optike për të ndarë të mirën nga e keqja, ndërsa sot me termin paqe, mund të pagëzojmë jo rrallë një luftë të turpshme, të ashpër, të pamëshirshme dhe të mezidukshme, ku e keqja që zë fill në shpirtërat e atyre që i shkaktojnë këto luftëra, të ketë një dukje mashtruese, duke na u shfaqur si e mirë, ose akoma edhe më keq, duke na u shfaqur, po të huazojmë një shprehje të Heminguejit, si një vend i pastër e plot dritë, ku nuk ndodh asgjë. Dhe luftrat e mezidukshme ngjizin heroina të heshtura, që shuhen shpesh pa bujë, madje edhe pa i marrë vesh fare se diku në X vend kanë frymuar. Anna Mattsson përpiqet të jetë dhe ia arrin të jetë në mënyrën më të mirë të mundshme zëri i këtyre Jeanne d’Arc-ave të heshtura.ajo e veshur me një fund të shkurtër dhe një buzëqeshjenjë hije përmbi të aspak e dëshiruar
Anna Mattsson i çjerr maskën hipokrizisë, duke na mësuar të lexojmë vuajtjen në fytyrat e Jeanne-ve që i kemi mes nesh dhe nuk e dimë se i kemi. Ajo na rrëfen plot kurajë se jo çdo buzëqeshje mund të jetë etalon lumturie dhe dritë shpirti. Ka buzëqeshje të improvizuara me dhunë, ku zemra së brendshmi pikon gjak. Buzëqeshje që lindin hijeve! Gjithashtu poetja jo rastësisht tregon shëtitjen e vajzës në mes të drurëve apo në një pyll dhe e përfundon me vargjet:gjendej atje një tribunë për ekzekutimin e asajqë askurrë nuk e hodhi vështrimin nga toka
Po t’i referohemi Umberto Ekos, pyjet janë një metaforë për narracionin e një teksti, jo vetëm për tekstin e një përralle, por të çfarëdo lloj teksti. Në fillim të kësaj poezia përfytyrojmë drurët mes të cilëve shëtit heroina tragjike, ndërsa në fund mësojmë për tribunën ku ajo është ekzekutuar. Miti i Jeanne d’Arc-ës del këtu fare hapur, duke pranëvënë dy kohë, mesjetën dhe bashkëkohësinë, që i bëjnë aq të ngjajshme të njëjtat dukuri; moskuptimi dhe dhuna. Virgjëresha e Orleanit akuzohet për herezi, dhunohet dhe më pas digjet në turrën e druve, pa qenë në gjendje ta shijonte kurrë lirinë që i solli popullit të saj, ndërsa Jeanne d’Arc-at tona janë viktima të një tjetër dhune dhe drurët ku ato shëtisin me funde të shkurtëra dhe thonj të gjatë, janë “lënda e parë” që do të ndërtojë më pas tribunën e tyre të turpit. Tribunë ku do të hipin ata që ua shkaktuan dhe përdhosën lirinë ende pa e njohur tërësisht atë, ose ata që nuk e njohën kurrë në thelb dramën e tyre të vërtetë. Pra, drurët si simbol jete kthehen këtu në simbol vdekje, duke na nënkuptuar turrën e druve apo tribunat e turpit. Në prag vdekje Jeanne d’Arc puth kryqin. Jeanne d’Arc-at e sotme kryqëzohen në heshtje me veprime të turpshme që i kryen jo se ishin lavire në shpirt, por se i çuan në atë rrugë mjerimi dhe skamja. Skamja e tyre materiale dhe skamja shpirtërore e atyre që i dhunojnë pa kurrfarë humanizmi, këto krijesa me vështrimin e kthyer përherë drejt hapësira ku është atdheu i tyre shpirtëror.
Në përgjithësi poezitë që trajtojnë dramat shoqërore kërkojnë një nivel të lartë të talentit të krijuesit, në mënyrë që lidhja e fortë me realitetin të mos e reduktojë poezinë në një rrëfim të thjeshtë, ku arti poetik të vihet në funksion të asaj që përben ndodhi faktike. Anna Mattsson arrin të ndërturë në mënyrë të mrekullueshme ndodhinë me poezinë. Realja përpunohet përmes një regjistri të lartë të gjuhës së poezisë, ku drama jetike dhe ajo poetike përjetohen të dyja me të njëjtin intensitet. Poezia ka një gjuhë lakonike, ku mes pak vargjeve rrëfehet shume më shumë nga ç’mund të rrëfehet në dhjetëra faqe. Intensiteti i emocioneve dhe shpirti i revoltës ngjizen përmes një gjuhe simbolike që mund ta servirë veç një krijuese me potencial të lartë artistik. Pasi vetëm në këtë mënyrë arti arrin të bëhet një zëdhënës i fuqishëm i dramave shoqërore.
Në vazhdim mund ta lexoni një poezi të Anna Mattsson, shqipëruar nga anglishtja nga Alisa Velaj
. . .ish ajo e veshur me një fund
të shkurtër
tek qëndronte para tij mes
drurëve
ajo e veshur me një fund të
shkurtër dhe një buzëqeshje
një hije përmbi të aspak
e dëshiruar
kur ajo shëtiste pranë tij
po a shëtiti ajo pranë tij
pa përdorur dhunë
a shëtiti ajo një hap para apo
prapa tij
po klithur apo ngritur dorën
një herë të vetme kundër tij
a veshi ajo një fund të
shkurtër
një fund të gjatë apo një pale
xhinse
thonj elegant pantallona të
shkurtëra të zeza e veshi ajo
a u pagëzua ajo me emrin
lavirja me lulkëa
u valëvit lulka e saj nëpër
fjalimet popullore
a ishte nënvetja reputacioni i
saj
ishte ajo e hedhur në një
livadh
me gjenitalet shqyer copë e
çikësikur të ish një akt krejt i
ligjshëm
gjendej atje një tribunë për
ekzekutimin e asaj
që askurrë nuk e hodhi
vështrimin nga toka
Anna Mattsson (1966) është poete, romanciere dhe përkthyese suedeze. Shfaqet për herë të parë në skenën letrare më 1988. Prej asaj kohe Mattsson ka publikuar 10 libra me poezi e prozë, si edhe përkthime të ndryshme. Anna Mattsson ka studiuar letërsi krahasuese, filozofi dhe gjuhët nordike. Për disa vjet ajo punoi si përkthyese për Këshillin Nordik të Ministrave, veçanërisht midis Faroishtes dhe Suedishtes. Ndërmjet viteve 1990 dhe 1993, Mattsson ka jetuar në Ishujt Faroe ku ka studiuar Gjuhët Nordike në Universitetin e Torshavnit. Prej vitit 2001, përfshihet në shkëmbimin kulturor midis Suedisë dhe Kamboxhias. Mes viteve 2003 dhe 2006 (por edhe aktualisht herë pas here) ka jetuar në Phnom Penh. Ndër të tjera, ajo ka botuar një përkthim të romanit për fëmijë “Pipi Çorapegjata” në gjuhën khmerishte (kamboxhiane). Libri i fundit i botuar më 2013 është përmbledhja poetike “Udha e Dritës”
